Ewa Kruk

Elewacja kamienicy przy ul. A. Struga 3

Dość dramatyczne okoliczności towarzyszyły powstaniu jednej z łódzkich kamienic przy ul, Andrzeja Struga 3, będącej siedzibą Drugiego Łódzkiego Towarzystwa Pożyczkowo Oszczędnościowego. Gmach wznoszono już od 1908 roku wg projektu łódzkiego architekta Piotra Brukalskiego a wykonawcą prac był łódzki oddział warszawskiej firmy „ Martens i Daab”. Pośpieszne i niedokładne budowanie doprowadziło do zawalenia się budynku 15 stycznia 1910 r. Wykorzystując zachowane mury wznowiono w tym samym roku prace budowlane według nowego projektu opracowanego przez warszawskiego architekta Ludwika Panczakiewicza. Budynek w obecnym kształcie wzniesiono w 1911 r.

Niewielka przestrzeń działki budowlanej, ograniczona istniejącymi już budynkami narzuciła charakter nowobudowanej kamienicy. Budynek reprezentuje popularny wówczas typ budowli frontalnej nie zamkniętej od tyłu, z bocznymi oficynami. Znajdowały się w nich pomieszczenia gospodarcze oraz mniejsze pomieszczenia mieszkalne z osobnymi klatkami schodowymi, które ułatwiały komunikację, dzięki czemu główna klatka schodowa mogła być bardziej reprezentacyjna.

 Jest to pięciokondygnacyjny budynek z dwiema bramami od góry przykryty półmansardowym dachem. Fasada od strony południowej posiada wyraźne podziały architektoniczne. Podział horyzontalny utworzony został przez wyraźnie zaakcentowany gzyms kordonowy na wysokości pierwszego piętra. Wertykalne wyznaczono przez lizeny oraz rytmicznie usytuowane okna pomiędzy nimi, wzmocnione dwoma nadwieszonymi nad bramami wykuszami, biegnącymi przez trzecią czwartą i piątą kondygnacji. Centralna część fasady w górnej części zamknięta została półowalnym, miękko biegnącym łukiem.

Szczególną uwagę należałoby zwrócić na dość ciekawy detal atchitektoniczny. Ponad bramami umieszczona została płaskorzeźbiona dekoracja w postaci rollwerkowych kartuszy wewnątrz w centrum pól  umieszczone zostały inskrypcje. W lewym napis: ANNO Dm MCMXI – data zakończenia budowy – 1911., w prawym VIRTIBUS UNITIS – dewiza Towarzystwa – Wspólnymi siłami.

Po prawej fasady w skrajnej części budynku, powyżej okien parteru widać tablicę z sygnaturą autora: PROIECTUM FECIT L. PANCZAKIEWICZ ARCHITECKUS VARSOVIAE. Jest to niespotykana wówczas na terenie Łodzi forma informacji o autorze projektu.

Bardzo ciekawym i oryginalnym elementem dekoracyjnym są półkolumny przy oknach pierwszej kondygnacji, swoją formą nawiązujące do stylistyki kolumn egipskich. Na nich wsparto podstawę wykusza biegnącego przez trzy kolejne kondygnacje.

Ściana parteru oraz pierwszego piętra boniowana kostkowo, natomiast ściana na poziomie górnych kondygnacji opracowana została w gładkim tynku i artykułowana jest płaskimi gładkimi pilastrami biegnącymi wzdłuż okien poszczególnych kondygnacji. Oprawę okien stanowią archiwolty zdobione płaskorzeźbioną dekoracją złożoną z oplecionych liści i kwiatów oraz naprzemiennie ułożonych liści i owoców dębu. W osi symetrii elewacji umieszczono duże okno typu oeil de boeuf w profilowanej opasce dekorowanej u góry wieńcem z liści dębu przepasanych  wstęgą.

 Pomiędzy gzymsem a oknem umieszczono kartusz w ozdobnej ramie w postaci wolut, na których wspiera się para aniołków. Trzymają one w rękach znajdujące się w centralnej części pola kartusza monogramy: T. O. Lico górnych wolut wypełnione elementem dekoracyjnym w postaci maski. Po bokach kartusza widać dekorację złożoną z winorośli. W lukarnach umieszczono eliptyczne pionowo ułożone okna w opaskach zdobione u góry głową kobiecą na tle muszli zakończonej wolutami.
Fasada północna od strony podwórka otrzymała znacznie skromniejszy wystrój.

Oryginalną formę zachowała również główna, trójbiegowa klatka schodowa. Do dnia dzisiejszego zachowała się metalowa balustrada, z fragmentami kutych liści. Schody wykonane zostały z marmuru, spoczniki z terrakoty ułożonej rombowo. Boczne klatki schodowe są dwubiegowe, betonowe. Budynek zaopatrzony został w jedną z pierwszych w mieście windę (od 1907 r. działa elektrownia przy ulicy Targowej). Niestety zabytkowa kabina windy nie zachowała się, została w latach 70-tych XX wieku wymieniona na współczesną.  W sieni pod stropem umieszczono prostokątne płyciny wypełnione płytkami glazury w oprawie sztukatorskiej o charakterze secesyjnym. Nad drzwiami pomiędzy sienią a schodami umieszczono płytę z napisem SALVE pośrodku.

Po II wojnie światowej zmieniony został wewnętrzny podział pomieszczeń wyższych kondygnacji. Komfortowe, o dość wysokim standardzie duże pomieszczenia, przegrodzono ściankami działowymi tworząc większą ilość ciasnych mieszkań o wspólnym korytarzu. Usunięto również znaczną część dekoracji sztukatorskiej i rozebrano utrzymane w stylistyce secesyjnej piece (oryginalny piec zachował się w narożnym pomieszczeniu trzeciego piętra).

Obecnie w budynku na parterze mieści się istniejąca od 1982 r. Księgarnia – Antykwariat „Nike”. Centralną część parteru zajmuje sklep spożywczy „Społem”, sklep mięsny dalej od strony zachodniej solarium. W pomieszczeniach pierwszego i części drugiego piętra mieszczą się specjalistyczne gabinety lekarskie „Salve”.
Dziś dość zaniedbana kamienica jak wiele  innych zabytkowych obiektów w Łodzi czeka na prace konserwatorskie, dzięki którym możliwe będzie odtworzenie pierwotnego wyglądu.

Bibliografia
Ginsert Adam, „Łódź, Studium Monograficzne”, Łódź 1961.
Jordan Wisława, „W kręgu Łódzkiej Secesji”, Łódź 2006.
Koch Alfred, „Style w architekturze, Arcydzieła budownictwa europejskiego od antyku po czasy współczesne”, Warszawa 1996.
Łukawski Stanisław, „Łódzka secesja. Spacer z łódzkim przewodnikiem”, Biblioteczka Towarzystwa Opieki nad zabytkami Łodzi, Zeszyt 3, Łódź 1997.
Popławska Krystyna, „Architektura mieszkaniowa Łodzi w XIX wieku, Studia i materiały do teorii i historii i architektury i urbanistyki, t. XIX”, Warszawa 1992.
Stefański Krzysztof, „Jak zbudowano przemysłową Łódź. Architektura i urbanistyka miasta w latach 1821-1914”, Łódź 2001.
Stefański Krzysztof, „Atlas architektury dawnej Łodzi”, Łódź 2003.
Stefański Krzysztof, „Gmachy użyteczności publicznej dawnej Łodzi. Banki, hotele, szpitale, teatry…”, Biblioteczka Towarzystwa Opieki nad zabytkami Łodzi, Zeszyt 7, Łódź 2000.
Wallis Mieczysław, Secesja, Warszawa 1965.

Wykorzystane materiały archiwalne
Kronika „ Rozwój” 1910,  nr 12; nr 116.
Archiwum Miejskie w Łodzi: Akta m. Łodzi, Rząd Gubernialny Piotrkowski – Wydział Administracyjny i Budowlany. Sygn.10 919 /opis/ w: WAPŁ akta Towarzystwa Kredytowego m. łodzi. Sygn. 1649 w: WAPŁ /plany/.
Regionalny Ośrodek Dokumentacji Zabytków oddział w Łodzi, Materiały PKZ, Sygn. 867/690, 1980r.
Karty ewidencyjne („białe karty”) znajdujące się w posiadaniu Wojewódzkiego Oddziału Służby Ochrony zabytków w Łodzi.
Wykorzystano również zdjęcia archiwalne oraz plany elewacji w zbiorach prywatnych J.K Barański - Księgarnia- Antykwariat „Nike”.