Początki - przełom XIX i XX wieku:

Dynamiczny rozwój Łodzi przemysłowej nie jest równoznaczny z ożywionym życiem artystycznym. Mieszkańcom, którzy nie mają przygotowania estetycznego, najlepiej są znane teatr i muzyka, które odbierają w kategorii rozrywki. Nie ma stałych wystaw-salonów, których rolę pełnią obrazy, a częściej ich kopie, umieszczane w witrynach księgarń. Artyści, jak Samuel Hirszenberg, muszą kształcić się w innych miastach. W 1886 przybyły z Wiednia handlarz obrazów, Hietchman, organizuje wystawę obrazów w domu Epsteina przy Piotrkowskiej. W 1889 Spółka Artystyczna Malarzy, Rzeźbiarzy i Budowniczych, działająca w Warszawie, organizuje wystawę malarstwa, jednak żadna z nich nie cieszy się dużym zainteresowaniem, ani nie wpływa na wzrost zainteresowania sztuką. W 1895 zostaje otwarty pierwszy Salon Artystyczny, prowadzony przez Zygmunta Bartkiewicza, który po pięciu latach aktywnej, aczkolwiek nieskutecznej działalności, rezygnuje z jego prowadzenia. W następnych latach nowy salon przy Piotrkowskiej 16 prowadzi Kazimierz Biedrzycki. W 1899 powstaje pierwsze w Polsce stałe kino. W 1907 powstaje, działające do dziś, kino Tatry. W 1908 Towarzystwo Krzewienia Oświaty organizuje wystawę obrazów, na której zobaczyć można prace m.in. Podkowińskiego, Fałata, A. Gierymskiego, Weissa.
(na podstawie H. Zawilska, Problemy plastyki i wystawiennictwa w Łodzi na przełomie XIX i XX w. (1884 - 1914), [w:] Sztuka łódzka. Materiały sesji naukowej Oddziału Łódzkiego SHS, red. J. Ojrzyński, Warszawa-Łódź, 1977, ss. 51-69)

Lata 10. XX wieku:

W 1911 r. powstaje w Łodzi pierwsze muzeum, Muzeum Nauki i Sztuki, które łączyło w sobie zbiory o charakterze etnograficznym, technicznym i przyrodniczym. W 1914 powstaje Salon Sztuki prowadzony przez Karola Endego, artystę. Widząc, jak wielu artystów opuszcza miasto, Jakub Hertz tworzy fundusz stypendialny dla plastyków łódzkich. W 1916 ma miejsce dobroczynna wystawa obrazów, sztychów i rzeźb. W skład jej komitetu wchodzą znani przemysłowcy, odbyła się w przygotowanej do tego celu sali fabryki Juliusza Heinzla przy Piotrkowskiej 104 i obejmuje ponad 200 obiektów. W 1919 powstaje grupa Jung Jidysz (Jung Idysz), łącząca zdobycze awangardy z żydowskimi treściami. Jedną z przyczyn powstania tej grupy była chęć podkreślenia własnej odrębności i dotarcie do tożsamości, zatem problemy o społecznym wydźwięku. Z drugiej strony istotne były poszukiwania formalne, zaś żywe kontakty ze środowiskiem niemieckim sprawiły, że najwyraźniej zaznaczył się wśród nich ekspresjonizm. Jung Jidysz równocześnie z krakowskimi Formistami (1917-1922) i powstałą w Poznaniu grupą Bunt (1918-1920) zaszczepiała w Polsce zdobycze awangardy. Wśród artystów związanych z Jung Jidysz byli: Mojżesz Broderson, Jankiel Adler, Marek Szwarc, Wincenty Brauner, Henryk Barciński, Ida Brauner, Dina Matusówna, Pola Lindenfeldówna, Zofia Gutentażanka, Henryk Kohn.

Lata 20.:

W 1921 do Łodzi powraca Karol Hiller, zaś w 1926 przeprowadza się tu Konstanty Mackiewicz. Do 1923 działa Jung Jidysz. W 1924 powołana zostaje Miejska Galeria Sztuki. W mieście działa kilka szkół, m.in. Państwowa Szkoła Przemysłowa Żeńska z Oddziałami Grafiki, Zdobnictwa i Sztuki Stosowanej oraz wzorowana na Akademii w Monachium, szkoła malarstwa Szczepana Andrzejewskiego. W 1928 miasto przejmuje kolekcję Kazimierza Bartoszewicza, pierwsze zbiory o charakterze artystycznym, co łączy się z koniecznością reorganizacji muzealnictwa miejskiego. Władysław Strzemiński jest coraz bliższy realizacji projektu stworzenia międzynarodowej kolekcji. W ramach działalności a.r. wraz z Katarzyną Kobro, Henrykiem Stażewskim, Janem Brzękowskim i Julianem Przybosiem rozpoczyna akcję zbierania obrazów do kolekcji.

Lata 30.:

Powstaje Zrzeszenie Artystów Plastyków, którego członkiem Zarządu zostaje Stefan Wegner. Jedną z inicjatyw ZAP jest sprowadzenie do Łodzi małżeństwa Strzemińskich, którzy w tym czasie przebywają poza miastem. Z pomocą władz miasta artyści dostają mieszkania oraz pracę. Powstaje Miejskie Muzeum Historii i Sztuki im. Juliana i Kazimierza Bartoszewiczów - od 1950 Muzeum Sztuki w Łodzi, Muzeum Etnograficzne i Muzeum Przyrodnicze. Muzeum Bartoszewiczów rozbudowuje i uzupełnia swoją kolekcję, nie tylko dzięki darowi grupy a.r., ale także poprzez zakupy. Dzięki temu Łódź zyskuje najlepszą w Polsce i jedną z lepszych w Europie międzynarodową kolekcję sztuki nowoczesnej. ZAP zostaje przekształcone w Związek Zawodowy Polskich Artystów Plastyków, którego organem prasowym staje się FORMA, pismo ukazujące się średnio raz w roku.

Lata 40.:

W 1945 powstaje Państwowa Wyższa Szkoła Sztuk Plastycznych - od 1996 Akademia Sztuk Pięknych. Na początku 1946 Muzeum Sztuki otrzymuje gmach przy Więckowskiego 36. Od 1945 istnieje Wytwórnia Filmowa Wojska Polskiego (od 1947 Wytwórnia Filmów Fabularnych), z której wyłonił się dzisiejszy Semafor (wcześniej Studio Filmów Kukiełkowych). W 1948 zostaje otwarta Łódzka Szkoła Filmowa - dziś PWSFTviT. W tym samym roku Strzemiński realizuje w gmachu Muzeum Sztuki przy ul. Więckowskiego 36 salę neoplastyczną, która, bazując na założeniach neoplastycyzmu ma być odpowiednią przestrzenią do prezentowania nowoczesnej sztuki.

Lata 50.:

Pod wpływem wcielania w życie realizmu socjalistycznego w 1950 sala neoplastyczna w Muzeum Sztuki zostaje zamalowana, a awangardowe dzieła przeniesione do magazynów. Awangarda powraca do sal stopniowo od 1956. W 1952 zostają zlikwidowane studia magisterskie z historii sztuki na Uniwersytecie Łódzkim, istniejące od początku powstania uczelni w 1945. Do czasu zlikwidowania kierunku Katedrą Historii Sztuki kierują prof. Wacław Husarski i prof. Mieczysław Wallis. W PWSSP działalność pedagogiczną rozpoczynają Lech Kunka, Stanisław Fijałkowski, Antoni Starczewski, Lena Kowalewicz, Stefan Krygier, Wanda Borowska, Henryk Anders, Krystyn Zieliński. W drugiej połowie lat 50. działa również grupa Piąte Koło, do której należą artyści - poeci i malarze zainteresowani nowoczesnością, m.in. oprócz ww. Kunki, Fijałkowskiego, także Teresa Tyszkiewicz i Jerzy Nowosielski.

Lata 60.:

Dział tkactwa Muzeum Sztuki zostaje przekształcony w Muzeum Historii Włókiennictwa - dziś Centralne Muzeum Włókiennictwa. Sala neoplastyczna zostaje zrekonstruowana według planów Bolesława Utkina. W 1966 dyrektorem Muzeum Sztuki zostaje Ryszard Stanisławski (stanowisko to zajmuje do 1990 roku). Andrzej Łobodziński wraz z Krystynem Zielińskim realizują słynne utwory czasoprzestrzenne: Audycję I, II, III, które odtwarzają podczas Warszawskiej Jesieni (1968 - Audycja II) oraz podczas międzynarodowego colloquium ICOM w Muzeum Sztuki w Łodzi (1972 - Audycja III).

Lata 70.:

W 1970 przy szkole filmowej powstaje Warsztat Formy Filmowej, w skład którego wchodzą m.in. Józef Robakowski, Paweł Kwiek, Ryszard Waśko, Wojciech Bruszewski, Antoni Mikołajczyk, Zbigniew Rybczyński. Członkowie Warsztatu zainteresowani są możliwościami formalnymi nowego medium, odrzucając fabułę. W 1973 roku w Muzeum Sztuki Warsztat organizuje "Akcję warsztat", w czasie której przez 23 dni odbywają się różne realizacje artystyczne m.in.: "Fotografia astralna" Józefa Robakowskiego, "Skrzyżowanie" Wojciecha Bruszewskiego, "Identyfikacja pozorna" Andrzeja Różyckiego, "Konstrukcja" Antoniego Mikołajczyka. W 1977 członkowie Warsztatu biorą udział w Documenta w Kassel w sekcjach filmu eksperymentalnego i wideo. Jest to zarazem koniec wspólnej działalności jako Warsztat. W latach 1970 - 72 działa Grupa Konkret, sięgająca w swoich wystąpieniach do idei konceptualnych i dadaizmu. W 1972 w Edynburgu ma miejsce wystawa "Atelier 72", która pokazywała polskich artystów awangardowych, m.in. prace Warsztatu Formy Filmowej. W 1975 roku powołane zostaje Muzeum Historii Miasta Łodzi - dziś Muzeum Miasta Łodzi. W latach 70 Łodzi działa kilka galerii konceptualnych. W 1971 powstają Galeria 80x140 Jerzego Trelińskiego i Galeria A4 Andrzeja Pierzgalskiego. W 1972 powstaje Galeria Adres prowadzona przez Ewę Partum. W 1978 Galeria Wymiany prowadzona przez Józefa Robakowskiego (wraz z Małgorzatą Potocką), a w 1979 Galeria Ślad prowadzona przez Janusza Zagrodzkiego. W tym samym roku powstaje grupa Łódź Kaliska, w skład której wtedy wchodzą: Marek Janiak, Andrzej Kwietniewski, Adam Rzepecki, Andrzej Świetlik, Andrzej Wielogórski, Jerzy Koba. W 1977 Urszula Czartoryska zaczyna pracować w Muzeum Sztuki roku jako kustosz działu fotografii.

Lata 80.:

W 1981 roku przyjeżdża do Łodzi Joseph Beuys, który podarowuje Muzeum Sztuki część swojego Archiwum obejmującego ponad tysiąc prac, w ramach akcji zatytułowanej Polentransport 1981, dając tym gestem wyraz poparcia dla idei Solidarności, zarówno tej powstałej w 1980, jak i rozumianej szerzej, jako poparcie dla działalności polskich artystów. Ryszard i Maria Waśko przy wsparciu NSZZ Solidarność organizują w 1981 pierwszą Konstrukcję w Procesie - międzynarodowy projekt artystyczny, opierający się na wspólnym działaniu artystów w zastanej przestrzeni. W tym samym czasie Antoni Mikołajczyk organizuje wystawę sztuki polskiej "Falochron". W 1981 roku, po wprowadzeniu stanu wojennego zamiera oficjalne życie artystyczne. Twórcy organizują, podobnie jak w innych miastach Polski, pokazy w prywatnych pracowniach i mieszkaniach. W grudniu 1982 roku krytycy i teoretycy sztuki spotkają się w pracowni Grzegorza Sztabińskiego na pokazie jego prac. W lutym 1984 roku w ramach "Pielgrzymki artystycznej" po pracowniach odwiedzają m.in. Jacka Bigoszewskiego, Andrzeja Chętko, Jana Kubasiewicza, Jerzego Trelińskiego, Edwarda Łazikowskiego. W jej ramach funkcjonowały miejsca - galerie i punkty spotkań, takie jak: działająca do dziś Galeria Wymiany Józefa Robakowskiego, Czyszczenie Dywanów A. Paczkowskiego i R. Sowiaka, Archiwum Myśli Współczesnej prowadzone przez Marię i Ryszarda Waśko oraz galeria Ślad II Jerzego Zagrodzkiego. W listopadzie 1981 roku powstał Strych, aktywny w latach 1982-1986, w Łodzi przy Piotrkowskiej 149. Na tzw. Strychu (za: Agnieszka Gralińska-Toborek, Tygiel Kultury) powstaje Kultura Zrzuty. Tam odbywały się spotkania towarzyskie i przedsięwzięcia artystyczne: performance, festiwale kina niezależnego Nieme Kino, pismo Tango.(za: Agnieszka Gralińska-Toborek, Tygiel Kultury) W 1983 z inicjatywy Krzysztofa Cichosza powstaje Galeria Forum Fotografii (Galeria FF), obecnie prowadzona przez Magdalenę Świątczak. W 1984 roku otrzymuje swoją siedzibę Muzeum Kinematografii, wyodrębnione z Działu Kultury Filmowej i Teatralnej Muzeum Historii Miasta Łodzi. W tym samym roku powstaje Galeria Wschodnia, działająca do dziś niezależna galeria prywatna, prowadzona przez Adama Klimczaka i Jerzego Grzegorskiego oraz Galeria 86, prowadzona przez historyków sztuki - Grzegorza Musiała i Janusza Głowackiego (w 2008 zawiesiła swoją działalność). W 1989 ma miejsce wystawa "Lochy Manhattanu czyli sztuka innych mediów - wystawa instalacja", której komisarzem był Józef Robakowski. W wystawie brali udział m.in.: Mirosław Bałka, Wojciech Bruszewski, Andrzej Ciesielski, Jerzy Grzegorski, Izabella Gustowska, Jerzy Kalina, Barbara Konopka, Andrzej Lachowicz, Łódź Fabryczna, Teresa Murak, Natalia LL, Józef Robakowski, Andrzej Różycki, Jerzy Truszkowski, Zbigniew Warpechowski.

Lata 90.:

W 1990 roku, podczas drugiej Konstrukcji w Procesie zostaje powołane Międzynarodowe Muzeum Artystów, z siedzibą w budynku przy ul. Tylnej 14, które organizuje kolejne Konstrukcje (1990 Łódź, 1993 Łódź, 1995 Pustynia Negew (Izrael), 1998 Melbourne, 2000 Bydgoszcz). W 1991 roku powstaje Galeria Manhattan, prowadzona do dziś przez Krystynę Suwalską-Potocką. W 1992 dzięki staraniom prof. Wandy Nowakowskiej reaktywowana zostaje na Uniwersytecie Łódzkim Katedra Historii Sztuki. W 1994 roku zostaje skradziona rzeźba Richarda Nonasa "Milczący sojusznik", powstała podczas Konstrukcji w Procesie w 1990 roku. Rzeźbę skradziono z myślą o sprzedaniu jej jako złom, po kilku tygodniach udaje się ją jednak odzyskać. W 1997 roku ostatecznie przestaje funkcjonować Muzeum Artystów przy ul. Tylnej, w wyniku odebrania przez miasto budynku i następnie sprzedaży nieruchomości. W środku pozostały dzieła sztuki, których obecność nie została uwzględniona w dokumentach sprzedaży. Do dziś zachowała się jedynie ogromna rzeźba - piramida Sol LeWitta, ustawiona w ogrodzie (za: internetowe Archiwum Polityki ) i kilka prac w przestrzeni miasta. (Obecnie część z nich znajduje się na terenie kompeksu Poznańskiego). Po zamknięciu siedziby Muzeum Artystów intensyfikuje swoją aktywność Galeria Wschodnia, do czego przyczyniły się również działania Mariusza Sołtysika, Tomasza Matuszaka i Roberta Rabiegi. W 1997 roku Józef Robakowski i Adam Klimczak w warszawskiej Zachęcie przygotowują dużą wystawę artystów awangardowych związanych z Łodzią pt. "Żywa galeria. Łódzki progresywny ruch artystyczny (1969-1997)" . W Muzeum Sztuki Janina Ładnowska wraz z Zenobią Karnicką przygotowują wielkie retrospektywy najwybitniejszych artystów z międzynarodowej kolekcji sztuki nowoczesnej Muzeum: Władysława Strzemińskiego (1993) i Katarzyny Kobro (1998), związane z setną rocznica urodzin artystów.

Ostatnie lata.:

W 2000 do Łodzi przenosi się Festiwal Camerimage powołany do życia w 1993 roku przez m.in. Marka Żydowicza. W 2001 zostaje po raz pierwszy przyznana Nagroda im. Katarzyny Kobro, której pomysłodawcą był Józef Robakowski, ufundowana przez Dariusza i Krzysztofa Bieńkowskich - łódzkich kolekcjonerów sztuki awangardowej. Obecnie fundatorem nagrody jest Dariusz Bieńkowski. W 2002 roku z inicjatywy Witolda Knychalskiego powstaje Festiwal Dialogu 4 Kultur, odwołujący się w swojej idei do przeszłości Łodzi ukształtowanej przez współistniejące ze sobą cztery kultury: polską, żydowską, rosyjską i niemiecką. W tym samym roku ma miejsce pierwsza edycja Festiwalu Fotografii (potem Fotofestiwalu). W 2003 roku wystawą Romana Opałki rozpoczyna działalność Atlas Sztuki. W tym samym roku przy Wyższej Szkole Humanistyczno-Ekonomicznej powstaje Patio Centrum Sztuki, prowadzone przez Aurelię Mandziuk-Zajączkowską. W 2005 przy Akademii Sztuk Pięknych powołana zostaje galeria Blok, prowadzona przez Włodzimierza Stelmaszczyka, której ważnym elementem programu jest przypomnienie i upowszechnienie wiedzy o nieżyjących już, wybitnych łódzkich artystach. Jako kontynuacja Konstrukcji w Procesie rodzi się idea Łódź Biennale, którego 2 edycje miały miejsce w latach 2004 i 2006. W obu edycjach ujawniają się łódzcy twórcy młodszych pokoleń, m.in.: Agnieszka Chojnacka , Artur Chrzanowski, Kamil Kuskowski, Konrad Kuzyszyn, Wojciech Leder, Małgorzata Borek, Tomasz Matuszak, Magda Moskwa, Łukasz Ogórek, Anna Orlikowska, Artur Malewski Wiktor Polak, Mariusz Sołtysik. Cezary Bodzianowski zostaje laureatem Paszportu Polityki za rok 2004.W latach 2005-2009 intensywnie działa Galeria Promocji Młodych , kuratorowana przez Agnieszkę Kulazińską i Macieja H. Zdanowicza, potem przez Ankę Leśniak. W 2006 z inicjatywy Anki Leśniak (dzięki pomocy technicznej Kuby i Maćka Jabłońskiego), powstaje portal o sztukach wizualnych w Łodzi (Łódź-art), który prowadzi do dziś wraz z Karoliną Jabłońską. W tym samym roku dyrektorem Muzeum Sztuki w Łodzi zostaje Jarosław Suchan. W 2008 przenosi on stałą kolekcję wraz z pracami z sali neoplastycznej z gmachu przy ul. Więckowskiego 36 do nowego budynku, mieszczącego się w zrewitalizowanym kompleksie Fabryki Poznańskiego przy ul. Ogrodowej 19 (Manufaktura). Budynki muzealne zyskują nazwy ms i ms2. W tym samym roku przy Łódź Art Center (rozpoczynającym swoją działalność w 2005), powstaje Zona Sztuki Aktualnej, prowadzona przez Kamila Kuskowskiego. W 2007 roku Łódź Art Center organizuje pierwszą edycję festiwalu dizajnu - Lodz Desing. W 2009 i 2010 mają miejsce 2 edycje Festiwalu Sztuka i Dokumentacja, którego pomysłodawcą jest Łukasz Guzek. W 2010 roku zainaugurowała swoją działalność Galeria Nowych Technologii (Galeria NT) prowadzona przez Michała Brzezińskiego. We wrześniu 2010, po czteroletniej przerwie planowana jest kolejna edycja łódzkiego biennale - Fokus Łódź Biennale.

© Łódź-art