Kobiety znad Łódki

Łódzki szlak kobiet to inicjatywa Kolektywu Kobiety znad Łódki. Grupa ma charaker nieformalny i zajmuje się poszukiwaniem niezwykłych kobiecych postaci w historii Łodzi oraz przywracaniem pamięci o nich. Projekt jest cały czas w procesie. Co pewien czas mają miejsce spacery wytyczające kolejne trasy szlaku. Kolektyw szuka zarówno informacji o grupach kobiet zajmujacych się konkretną aktywnością, takich jak zielarki, farmaceutki, włókniarki, artystki, wojowniczki, ale również przypomina inne postacie - np. Michalinę Wisłocką - autorkę słynnego podręcznika "Sztuka kochania" czy Leonię Poznańską - żonę Izraela Poznańskiego zaangażowaną w działalność charytatywną.

Łódzki szlak kobiet - legenda

1. FARMACEUTKI – Muzeum Farmacji i Apteka, Pl. Wolności: Apteka przy Placu Wolności (początkowo pod nr 7) została założona przez Karola Ketschona prawdopodobnie w 1830 r. Niedługo potem właściciel zmarł, a właścicielką została jego żona. W 1850 r. aptekę przeniesiono do budynku przy Placu Wolności nr 2. Kolejnymi właścicielami byli mężczyznami, ale wykaz pracowników apteki z lat 1945-1946 wymienia już 12 kobiet, w tym Aurelię Rychter, i 2 mężczyzn. Dziś w Muzeum Farmacji oglądać można fragment przygotowanej na 8 marca 2012 r. wystawy poświęconej łódzkim farmaceutkom. Do 1939 r. stopień naukowy doktora nauk farmaceutycznych uzyskało sześciu łodzian, w tym dwie kobiety – Stanisława Trawkowska oraz wspomniana już Aurelia Rychter (Rychterówna), która od 1930 r. prowadziła własną aptekę w Łodzi.

2. CZAROWNICE, ZIELARKI - rz. Łódka, Park Helenów: W dawnej medycynie i farmacji kluczową rolę odgrywały kobiety. Były lekarkami i zielarkami, pielęgniarkami i akuszerkami. Wiedzę i umiejętności przekazywały sobie z pokolenia na pokolenie, jednak zamiast cieszyć się uznaniem i szacunkiem – płonęły na stosach, jako „wiedźmy” uprawiające czary.
Łódzkie ofiary polowania na czarownice: Nie wiemy, czy łódzkie ofiary polowania na czarownice były zielarkami. W ogóle mało o nich wiemy. Maryna Kłak - w XVI w. Marynę Kłak, podejrzaną o „urzeczenie” w worku ze skóry tłuszczem nasyconej zaszywszy, wraz z psem, kotem i żmiją jadowitą na wodę puszczono, a że zatonęła – znak to był niechybny, że nie uczyniono pomyłki, bo worek, tłuszczem przejęty, nosić ją winien był po powierzchni. Zofia Strasibótka i inne - Zosię Strasibótkę, inaczej Straszybothę, pochodzącą ze starej łódzkiej rodziny, sąd w Rzgowie skazał na śmierć za czary, a do egzekucji kata sprowadzić trzeba było aż z Łodzi. Nie wiemy, gdzie dokonywano egzekucji, być może czarownice spławiano także w rzece Łódce?

3a. ARTYSTKI - Muzeum Sztuki ms², ul. Ogrodowa 19: Z Łodzią związane są losy wielkich, światowej klasy artystek: Katarzyny Kobro i Aliny Szapocznikow. Ich prace oglądać można w Muzeum Sztuki ms², przy ul. Ogrodowej 19.
Katarzyna Kobro - artystka o niezwykłej biografii, na której wykluczenie ze zbiorowej pamięci i pomniejszenie jej roli nie godziła się autorka jej biografii, córka jej i Władysława Strzemińskiego, Nika Strzemińska. Katarzyna Kobro z mężem i córką mieszkali m. in. na osiedlu im. Montwiłła-Mireckiego, przy ul. Srebrzyńskiej.
Alina Szapocznikow - pochodziła z Pabianic, z tamtejszego getta trafiła do getta w Łodzi, potem do kolejnych obozów koncentracyjnych. W Litzmannstad ghetto mieszkała kamienicy przy ul. Zgierskiej 24.
3b. ARTYSTKI - Ewa Partum, Pl. Wolności: artystka wpisująca się w niektórych pracach w dyskurs feministyczny, związana także z Łodzią, gdzie prowadziła galerię „Adres”. W 1971 r. zrealizowała na łódzkim Pl. Wolności pracę „Legalność przestrzeni”. W obrębie placu stanął las znaków drogowych i tabliczek o spotykanej powszechnie lub wymyślonej treści, które zakazywały różnych czynności: „Zakaz wjazdu”, „Cisza”, „Zabrania się uprawy czegokolwiek”, „Nie dotykać”, „Wszystko wzbronione” czy „Zabrania się zabraniać”. Swoistym hołdem dla artystki była akcja Klubu Krytyki Politycznej i Muzeum Sztuki „Legalizujemy przestrzeń” z 18 lipca 2012 r.

3c. DZIAŁACZKI - ZOFIA HERTZ: współzałożycielka Instytutu Literackiego w Paryżu, najbliższa współpracownica Jerzego Giedroycia – po jego śmierci dyrektor Instytutu Literackiego w Paryżu. Dzieciństwo spędziła w Warszawie, ale od 1921 zamieszkała w Łodzi. Po maturze (1928, Gimnazjum Żeńskie R. Konopczyńskiej-Sobolewskiej w Łodzi) przez rok studiowała na Wydziale Prawnym Uniwersytetu Warszawskiego. Od 1929 znowu w Łodzi. Podjęła pracę w kancelarii notarialnej Apolinarego Karnawalskiego przy placu Wolności. 13 maja 1933, jako pierwsza kobieta w Łodzi, przystąpiła i zdała egzamin na stanowisko notariusza.

4. KOBIETY W LITZMANNSTADT GHETTO: Wiele kobiet przeszło przez Litzmannstadt Ghetto, większość skończyła życie w Chełmnie nad Nerem. Były tam też siostry, przybyłe ze czeskim transportem, siostry Franza Kafki. Ostatni adres Gabrieli Hermannovej to Gnieźnieńska 1a m. 4a, a Valerii Pollakovej - Franciszkańska 67.

5a. WŁÓKNIARKI – Muzeum Fabryki, Manufaktura: Miasto Łódź zostało zbudowane na przemyśle włókienniczym i na pracy włókniarek.
Ich historię przypomina dziś Muzeum Fabryki w Manufakturze, która powstała na terenie dawnych Zakładów Przemysłu Bawełnianego im. J. Marchlewskiego ("Poltex"), wcześniej zakładach I. Poznańskiego.
5b. WŁÓKNIARKI STRAJKOWAŁY I SPOTYKAŁY SIĘ Z JANEM PAWŁEM II – Uniontex, ul. Kilińskiego/Tymienieckiego: Strajki łódzkich włókniarek to część historii robotniczej Łodzi i wyjątek w skali kraju. Dziś pamięć o włókniarkach zanika, nie buduje się im pomników, nawet pamięć spotkania papieża z robotnicami w Uniontexie doczekała się jedynie foliowego billboardu.

6. MICHALINA WISŁOCKA – ul. Wspólna 5/7, ul. Klonowa: Pionierka seksuologii, działaczka na rzecz świadomego macierzyństwa i autorka Sztuki kochania urodziła się w [nieistniejącym dziś] budynku szkolnym przy ul. Klonowej – w służbowym mieszkaniu, które przysługiwało ojcu – nauczycielowi, dzieciństwo na podwórku szkoły opisała w autobiografii. Po awansie ojca rodzina przeprowadziła do mieszkania w szkole przy ulicy WWspólnej, budynek stoi do dziś.

7. MARIA PIOTROWICZOWA – ul. M. Piotrowiczowej (Bałuty) i Stary Cmentarz św. Józefa, ul. Ogrodowa 38: Kto pamięta, czemu mała bałucka uliczka poświecona została Marii Piotrowiczowej? Była ona uczestniczką Powstania Styczniowego, zginęła – wraz z mężem - w bitwie pod Dobrą, oboje pochowano na Starym Cmentarzu przy ul. Ogrodowej, a z obciętego pasma jej włosów pleciono patriotyczne pierścionki.

8. LEONIA POZNAŃSKA – Klinika Kardiologiczna, ul. Sterlinga: Żona przemysłowca Izraela Poznańskiego, jednego z dwóch łódzkich „Królów Bawełny”, zaangażowana w działalność charytatywną. Jedną z inicjatyw, w której uczestniczyła było wybudowanie żydowskiego szpitala Fundacji małżonków Leonii i Izraela Poznańskich - dzisiejsza Klinika Kardiologiczna przy ul. Sterlinga; nadzorowała kuchnie dla ubogich.

9. MINA KONSTADT – ul. Pomorska 54: Była prezeską Domu Starców dla Żydów na dzisiejszej ul. Pomorskiej 54, intensywnie działała charytatywnie w Fundacji im. Hermanna i Miny Konstadtów. Po śmierci Hermanna Fundacja wybudowała szkołę żydowską na dzisiejszej ulicy Próchnika 42, największy w Polsce Dom Przedpogrzebowy na Cmentarzu Żydowskim przy ul. Brackiej, szpital zakaźny - dzisiejszy szpital im. Biegańskiego na ulicy Kniaziewicza.

10. MARYLA BIEDERMANNÓWNA-KAISERBRECHT – Pałac Biedermannów, ul. Franciszkańska/Północna: Należała do AK, pracowała w Komitecie Pomocy Więźniom Radogoszcza; więziona przez hitlerowców na Gdańskiej w Więzieniu dla kobiet. Mieszkała w pałacu przy ul. Franciszkańskiej róg Północnej, gdzie tragicznie zmarła wraz z rodziną.

11. STANISŁAWA LESZYCZYŃSKA - kościół Wniebowzięcia NMP, Plac Kościelny: urodzona i pracująca w Łodzi. Ukarana wywózką do Oświęcimia za udzielanie pomocy Żydom z Lizmannstadt Ghetto. Wbrew zakazom władz obozu Auschwitz-Birkenau pomogła urodzić się trzem tysiącom dzieci. Leszczyńską upamiętnia tablica na kościele Wniebowzięcia NMP, w kościelnej krypcie znajduje się jej trumna.

12. WOJOWNICZKI – gen. Elżbieta Zawacka i Halina Kłąb-Szwarc, Muzeum Tradycji Niepodległościowych, ul. Gdańska 13