powrót

DANIEL BUREN - Hommage à Henryk Stażewski, Cabane éclatée avec tissu blanc et noir, travail situé, 1985-2009

Muzeum Sztuki

Od 28 kwietnia w Muzeum Sztuki można oglądać Hommage à Henryk Stażewski, Cabane éclatée avec tissu blanc et noir, travail situé, 1985-2009. Podobnie jak w przypadku Sali Neoplastycznej, jest to przestrzeń zaprojektowana przez artystę dla prezentacji dzieł innego artysty.Muzeum Sztuki, Więckowskiego 36.

Jesienią 1985 roku w Moderna Museet w Sztokholmie miała miejsce wystawa Dialog oparta na prostej formule: wskazani przez organizatorów artyści mieli prawo sami dokonać wyboru swych artystycznych „interlokutorów”. Polak Henryk Stażewski, nestor i klasyk międzynarodowej awangardy, zaprosił do „rozmowy” młodszego od siebie nieomal o połowę Francuza Daniela Burena. Poznali się dziesięć lat wcześniej. Buren dał się już wówczas poznać jako artysta krytycznie nastawiony wobec systemu istnienia i dystrybucji dóbr kultury, a zarazem poszukujący uniwersalnej metody zmierzającej do osiągnięcia ideału malarstwa – czystego produktu przeznaczonego wyłącznie do patrzenia. Przekonany o ścisłym związku dzieła sztuki z miejscem i środowiskiem, w którym powstało, krytykował nasilającą się celebrację (fetyszyzację) przedmiotu w przestrzeniach galeryjnych, arbitralność i egotyzm kuratorów, nie będąc zresztą w tym zakresie odosobnionym. Jego własnym sposobem uniezależnienia się od systemu było demonstrowanie w przestrzeni publicznej (na przystankach, w metrze, na skwerkach) produkowanych od 1965 roku specyficznych plansz, malowanych w sposób „neutralny” pionowymi jednobarwnymi pasami (żółtymi, czerwonymi, niebieskimi itd.) poprzedzielanymi pasami bieli.

Eliminacja pośredników w procesie ekspozycji dzieła w połączeniu z jego założoną anonimowością i zobiektywizowaną formą zapewnić miała, według Burena, uniwersalną wizualność dzieła, pozbawioną wszelkiej symboliki czy podtekstów, w rzeczywistości niemożliwą do osiągnięcia. Równie utopijnym elementem programu okazała się z czasem próba funkcjonowania poza systemem. Realizacje Burena wkroczyły szybko do sal wystawowych, przy czym, zgodnie z ideą artysty, swoją bezznaczeniowością i grą z tradycyjnie pojętym statusem dzieła, miały podważać ideologiczne założenia, na których instytucjonalny świat sztuki został ufundowany. Stażewski, niekoniecznie podzielający takie stanowisko, z zainteresowaniem obserwował poczynania Burena. Frapujące dla Stażewskiego w twórczości Burena mogły być zwłaszcza przyjęte przez niego metody formalne, bliskie jego własnym. Obaj artyści stosowali repetycje form zobiektywizowanych w kontekście zmiennego otoczenia, choć zmierzali do inaczej formułowanych celów. Stażewski poszukiwał sztuki wysublimowanej drogą „odmierzania i porządkowania przestrzeni w obrazie”, Buren natomiast pragnął uzyskać stan równowagi pomiędzy neutralnością a zaskoczeniem. Być może z tych powodów podjął wyzwanie Stażewskiego z entuzjazmem i zbudował w Moderna Museet Cabane éclatée nr 9 – environment zdolne do osmozy z dziełem „interlokutora”. Był to rodzaj „małego domku” na rzucie kwadratu, o lekkiej, modularnej i symetrycznej, konstrukcji oraz ściankach z białej tkaniny obustronnie pokrytej czerwonymi pionowymi pasami, jak zwykle równej szerokości.

Cechą charakterystyczną, wypunktowaną już w samej nazwie konstrukcji Cabane éclatée, stały się jej „wypchnięte” na zewnątrz i zawisłe na rzeczywistych ścianach muzealnej galerii pewne segmenty ścianek – dzięki temu zabiegowi domek otwierał się na przenikające z otoczenia obrazy i reliefy Stażewskiego z lat 1968–1984. Szkielet konstrukcyjny każdej ze ścian domku oparty został na zasadzie modularnej siatki złożonej z 24 kwadratów w układzie 4:6, co było wyraźnym odwołaniem do zasad budowy wielu reliefów Stażewskiego, zwłaszcza z tzw. serii kolorowych kwadratów. Artystyczny dialog stał się niepodważalnym faktem.

W 1997 roku, dziewięć lat po śmierci Henryka Stażewskiego, w Instytucie Kultury Polskiej w Paryżu doszło do ponownego spotkania sztuki obydwu twórców. Tym razem z okazji wystawy prac Stażewskiego z lat 1958–1987 pochodzących z wielu różnych kolekcji, w tym także Muzeum Sztuki w Łodzi, Daniel Buren stworzył wówczas, w hołdzie Stażewskiemu, nową Cabane éclatée w czarno-białe pasy. Już wtedy pojawiła się idea, by praca ta na stałe trafiła do zbiorów Muzeum Sztuki. Jej realizacja stała się jednak możliwa dopiero teraz. Dedykowana Stażewskiemu Cabane éclatée Daniela Burena, przestrzeń dialogu między artystami, stanie obok Sali Neoplastycznej, przestrzeni, którą Władysław Strzemiński zadedykował dziełom innych wielkich awangardowych artystów.

tekst: Zenobia Karnicka