powrót

Jerzy Giedroyc i Dziupla Kultury

WYSTAWA O JERZYM GIEDROYCIU I INSTYTUCIE LITERACKIM W PARYŻU, 23 kwietnia 2008 roku o godz. 12.00, Biblioteka Uniwersytetu Łódzkiego, ul. Matejki 32/38

23 kwietnia 2008 roku o godz. 12.00 w Bibliotece Uniwersytetu Łódzkiego zostanie otwarta wystawa Jerzy Giedroyc i Dziupla Kultury. Prezentacja została przygotowana przez Towarzystwo Opieki nad Archiwum Instytutu Literackiego w Paryżu i Bibliotekę Uniwersytetu Łódzkiego.
W 1946 roku Jerzy Giedroyc, Zofia i Zygmunt Hertzowie i Józef Czapski stworzyli Instytut Literacki. Uważali oni, że walkę z ideologią komunistyczną można wygrać przede wszystkim na obszarze kultury tj. literatury, filozofii, historii, nauki, sztuki - słowem, tych dziedzin, które kształtują wierzenia zbiorowe i postawy jednostek. Od 1947 roku ukazywał się miesięcznik Kultura, przeznaczony dla nowej polskiej emigracji politycznej oraz dla czytelników w samej Polsce, do których trzeba było próbować dotrzeć wbrew komunistycznej cenzurze. Pismo skupiło czołowych pisarzy i intelektualistów polskiego uchodźstwa, a także – publikujących często pod pseudonimami autorów krajowych. W ramach utworzonej w 1953 roku serii Biblioteki Kultury - do dnia śmierci Zofii Hertz w czerwcu 2003 roku – ukazały się 523 tomy. W 1962 roku powstały Zeszyty Historyczne – dokumentujące najnowsze dzieje Polski. Przez wiele lat ten niewielki zespół ludzi „tworzył Polskę” dla przyszłych pokoleń.
W historii Instytutu Literackiego i Kultury Zofia i Zygmunt Hertzowie – przedwojenni mieszkańcy Łodzi - odegrali decydującą rolę. Jak mówił Jerzy Giedroyc, Kultura nie mogłaby bez nich zaistnieć i przetrwać.
Zofia Hertz stała się główną bohaterką tej historii nie tylko dzięki swej energii, ale również całkowitemu oddaniu się sprawie i gotowości wzięcia na siebie zawiązanego z tym ryzyka. Zajmowała się stroną administracyjną i wydawniczą, tłumaczyła teksty, w latach 1962–1986 prowadziła w „Kulturze stałą rubrykę Humor krajowy. Po śmierci Jerzego Giedroycia (14 września 2000) kierowała Instytutem Literackim. Kontynuowała edycję „Zeszytów Historycznych.
Zygmunt Hertz postawił na służbę Kultury swą pracowitość i ciekawość ludzi. Był „ministrem do spraw Polaków”. Załatwiał zaproszenia i stypendia. Opiekował się Hłaską, Polańskim i mnóstwem innych osób, które przewinęły się przez dom Kultury. Po jego śmierci w 1979 roku Instytut Literacki ustanowił corocznie przyznawaną Nagrodę Literacką im. Zygmunta Hertza. Jej laureatami byli m.in. M. Brandys, Rymkiewicz, Jastrun, Wilk, Różewicz, Szaruga. W styczniu 2008 roku minęła 100. rocznica urodzin Zygmunta Hertza.
W we wnętrzach Biblioteki Uniwersytetu Łódzkiego do 19 maja 2008 roku będzie można poznać dorobek literacki tej najbardziej znanej instytucji emigracyjnej. O tytułowej Dziupli Kultury pisał Jerzy Giedroyc:
Kiedy po wojnie postanowiłem wydawać Kulturę, przypomniałem sobie Gombrowicza i nawiązałem z nim kontakt… Nawiązana współpraca zaowocowała świetnym Trans-Atlantykiem, a potem Dziennikiem. Nie była to współpraca łatwa. Czesław Miłosz w pierwszym tak trudnym okresie „wybrania wolności” zakwestionował w ogóle sens pisania na emigracji po polsku, uważając, że to jest składanie rękopisów do dziupli. Dziupla Kultury okazała się jednak nie najgorszym miejscem, bo wyszli z niej w świat i sam Miłosz, a także Gombrowicz, Jerzy Stempowski, Andrzej Bobkowski, Herling-Grudziński i jakże wielu innych. Nikt jednak chyba się nie orientuje, jakiego to wymagało wysiłku, nie waham się powiedzieć – poświęcenia. W moim pojęciu rola redaktora nie polega jedynie na tym, że poznaję się na czyimś talencie – jest to przede wszystkim rola opiekuńcza. Rola tym bardziej trudna, że Kultura była pismem emigracyjnym, biednym, a jednocześnie przesiąkniętym chorobliwym imperatywem zachowania niezależności, a więc unikała uzależnienia się od jakiegokolwiek możnego mecenasa.
Przewodnikiem literackim po historii Instytutu będzie Czesław Miłosz, który w swoim eseju Początek legendy napisał: Chciałbym, żeby w tym, co powiem o Jerzym Giedroyciu, znalazło się coś przydatnego dla młodych pokoleń. Młodym niesłychanie trudno wyobrazić sobie epokę, w której działał. A życie Giedroycia trwało długo i był on człowiekiem kilku epok.
Już od końca lat pięćdziesiątych do Kultury przyjeżdżali liczni goście z Polski. Wśród nich byli m.in. Agnieszka Osiecka, Marek Hłasko, Jarosław Abramow-Newerly i STS, Roman Polański i Wacek Kisielewski.

W Bibliotece Kultury ukazały m.in. Dzienniki Witolda Gombrowicza, Inny świat Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, Zniewolony umysł Czesława Miłosza, Szkice piórkiem Andrzeja Bobkowskiego, Cmentarze i Piękni dwudziestoletni Marka Hłasko, Doktor Żywago Borysa Pasternaka, Archipelag GUŁag i Oddział Chorych na raka Aleksandra Sołżenicyna. Prezentowane publikacje pochodzą ze zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej w Łodzi.

Wystawie towarzyszy pokaz filmu Redaktor w reżyserii Ignacego Szczepańskiego.
Do przygotowania wystawy wykorzystano fotografie z archiwum Instytutu Literackiego w Paryżu, a także zdjęcia Bohdana Paczowskiego, Ignacego Szczepańskiego i Piotra Wójcika (Agencja Gazeta).

Dotychczasowe miejsca prezentacji wystawy: Biblioteka Narodowa, Sejm RP, Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie, Biblioteka Jagiellońska, Biblioteka im. Łopacińskiego w Lublinie, Biblioteka Uniwersytecka im. Jerzego Giedroycia w Białymstoku, Biblioteka Uniwersytecka w Gdańsku, Urząd Wojewódzki w Olsztynie, Biblioteka Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie.

Wystawa czynna od 23 kwietnia do 19 maja 2008 roku – od poniedziałku do soboty w godz. 8.00-20.00. Wstęp wolny.