powrót

Słowa i pamięć na starej kartce zapisane...

Muzeum Historii Mista Łodzi

Pocztówki okolicznościowe ze zbiorów Muzeum Historii Miasta Łodzi, wystawa czynna od 23 listopada 2006 r. do 14 stycznia 2007 r.

Wśród zbiorów ikonograficznych Muzeum Historii Miasta Łodzi pokaźną kolekcję stanowią pocztówki okolicznościowe. Dotąd nie eksponowany zbiór tych wyjątkowych obiektów wyróżnia się spośród innych szatą graficzną, treścią, estetyką, techniką i formą przedstawień. Ale niewątpliwie stanowi dość ważny dokument życia społecznego. Ważny i zarazem specyficzny. Bo czym jest zapisana karta pocztowa? Jest przekazem informacji ale też emocji i uczuć anonimowych dziś nadawców. Przekazem osobistych wrażeń, przeżyć - stąd też kolekcjonowanie, jak również prezentowanie starych pocztówek jest niczym innym jak podglądaniem naszych przodków, szperaniem w ich życiu prywatnym.
Taka korespondencja, korespondencja ludzi już dawno nie będących wśród nas jest też świadectwem na to co się działo w naszym mieście (i nie tylko), jak ludzie żyli, pracowali, spędzali wolny czas itp. Treść pisanych na kartkach tekstów jest bardzo różna i odnosi się wyłącznie do indywidualnych osób.
Historia ilustrowanych kart pocztowych sięga ostatniego ćwierćwiecza XIX wieku i to dzięki obrazkowi wykształcił się nowy wizerunek karty korespondencyjnej. Wysyłanie pocztówek stało się wówczas wręcz modą w całej Europie. "Mania" pocztówkowa nie ominęła również Łodzi. Wyjątkowo często wysyłano pocztówki z życzeniami z okazji imienin, urodzin, świąt, jubileuszy, rocznic lub po prostu „tak od siebie” – bez specjalnej okazji. Były one dowodem pamięci o drugiej osobie, uznania dla niej czy też wyznaniem uczuć (też patriotycznych). Pisano w nich m.in. wiersze, pozdrowienia, zapytania o zdrowie, krótkie informacje o tym co się wydarzyło, relacje z wyjazdów lub życzenia.
Uwagę na pocztówkach zwraca wygląd pisma – nierzadko kaligrafowane, zgrabne literki układają się w literacką ( niekiedy wręcz poetycką ) całość choć często niemożliwą do odczytania. I bardzo dobrze – przeszłości też ma swoje zagadki i tajemnice których tylko ona jest depozytariuszem. Widać po tych pocztówkach wysyłanych do również anonimowych dla nas adresatów, że przykładano dużą uwagę nie tylko do tego co się pisze ale ważne było też jak się pisze. Było to w pewnym sensie sztuką.

Wystawa w naszym Muzeum to prezentacja 70 bogato zdobionych pocztówek okolicznościowych wysyłanych do znajomych i rodziny m.in. z okazji imienin, urodzin, Nowego Roku, świąt czy rocznicy ślubu. Wysłanie wielu z nich było okazją do życzeń ale również do wyznań miłosnych. Kiczowate ale zarówno piękne i zmysłowe zdjęcia na kartkach przedstawiają parę kochanków w uścisku lub miłosnym pocałunku, finezyjnych mężczyzn w kwiatkami czy kobiety o rozanielonym spojrzeniu. Na niektórych widać odręczne zapiski, pośpiesznie pisane słowa miłości i tęsknoty. Widoczny retusz i kolorowania sprawiają że, kartki te często wyglądają jak malowane obrazki.
Wśród prezentowanych obiektów ciekawy zbiór stanowią patriotyczne kartki pocztowe wydane z okazji ważnych rocznic historycznych. Odwołujące się do przeszłości kraju, istotnych wydarzeń dziejowych często zawierały patriotyczne wierszyki przypominające o potrzebie służeniu Polsce. Ciekawe, że niekiedy wysyłane były z okazji imienin lub Nowego Roku...
Pocztówką o lokalnym rodowodzie historycznym jest kartka z 1899 r. wydana z okazji 75-lecia powstania w naszym mieście Łódzkiego Towarzystwa Strzeleckiego.
Niektóre pocztówki promowały ważne wydarzenia w Łodzi, jak chociaż ta - wydana w 1926 r. z okazji zorganizowanej „Wystawy Styków” w Łódzkiej Miejskiej Galerii Sztuki. Inne reklamowały nasze miasto i zachęcały do odwiedzenia Łodzi, chociażby przez umieszczenie na awersie dużego napisu „Pozdrowienie z Łodzi” w tle którego znalazły się najciekawsze obiekty architektoniczne i zabytki miasta.

Kilka słów o historii pocztówki
Według wielu historyków poczty i filatelistyki pocztówki miały swój pierwowzór w bilecikach wizytowych, kartonach świątecznych i gratulacyjnych. Te formy pra-pocztówki miały wszelkie cechy dzisiejszej kartki pocztowej poza adresem i nazwiskiem adresata, gdyż były wręczane osobiście.

Pierwsze karty pocztowe ( zwane kartami korespondencyjnymi) powstały ok. 1870 r. i zaczęły pojawiać się równocześnie w Anglii, Niemczech, Szwajcarii, Francji i Rosji. Pomysłodawcą tej formy przekazywania informacji był profesor ekonomii Akademii Wojskowej w Wiener – Neustadt, dr Emanuel Hermann. Pierwsza pocztówka wykonana była z mocnego, żółtego kartonu o wymiarach 123 x 83.
W roku 1874 po zakończeniu wojny francusko – pruskiej w Bernie powołano do życia Światowy Związek Pocztowy, który w 1875 r. dopuścił do międzynarodowego obiegu karty pocztowe.
Ich wygląd w niczym nie przypominał dzisiejszych kart pocztowych. Składały się ze strony adresowej na której nie można było umieszczać nic prócz adresu odbiorcy, nadawcy, znaczka oraz ze strony na korespondencję. Jednak z biegiem czasu zakaz pisania na stronie adresowej został złamany i nad adresem zaczęły pojawiać się rysunki ( inicjały, drobne dekoracje), które rosnąc przenosiły się na drugą stronę zajmując część, a później nawet całą powierzchnię. Bo w każdym z nas chyba drzemie dusza dekoratora...Nawet małej płaszczyzny. W 1900 r. pojawiły się karty pocztowe na których nie można było praktycznie nic pisać – z jednej strony umieszczona była ilustracja, z drugiej adres i zastrzeżenie, żeby nie umieszczać korespondencji. Zastąpić więc ją musiał obrazek, dlatego też pierwsze pocztówki były tak „wyraziste”, czy też wymowne, aby adresat mógł domyślić się treści. Pocztówki zaczęły tracić swoje pierwotne przeznaczenie ( tj: możliwość przesłania tanio krótkiej informacji) na rzecz bogactwa i zdobniczej formy. Pojawiły się nawet elementy trójwymiarowe: ślepe tłoczenia, doklejane włosy czy też sukienki z materiału, biżuteria ze szkiełek, dodatkowe kolory uzyskiwane przez posypywaniem złotym lub srebrnym pyłem, lakiery błyszczące. Zdjęcia też stały się kolorowe, najpierw przez podmalowywanie, a następnie ( już w pierwszej połowie XX wieku ) doszła fotografia barwna. Pojawiły się pocztówki składane, a nawet pocztówki z pozytywką. Pierwsza kolorowa karta zostaje wypuszczona do obiegu w 1889 roku.
Na podstawie rozporządzenia Światowego Związku Pocztowego z 23 października 1904 roku wprowadzono nowy rodzaj kart pocztowych, których rewers zajmowała ilustracja, awers zaś podzielono po środku pionową linią na część adresową i korespondencyjną. Przepis ten obowiązuje do dziś.
Wyraz „pocztówka” wzbogacił słownik języka polskiego 27 listopada 1900roku. Jego twórca Henryk Sienkiewicz wymyślił go jako propozycję nazwy karty pocztowej. Pomysł pisarza zwyciężył w konkursie zorganizowanym przy okazji warszawskiej wystawy „odkrywek” w 1900 r. i wygrał konkurencję z takimi słowami jak: „liścik”, „listówka”, „otwartka” i „pisanka”.
Opr. Beata Kamińska